میدان مغناطیسی زمین[۱] یا میدان زمین‌مغناطیس[۲] به میدان مغناطیسی سیاره زمین گفته می‌شود که از درون زمین تا فضا گسترده شده و در آنجا با باد خورشیدی که جریانی از ذرات باردار سرچشمه‌گرفته از خورشید است، برهم‌کنش دارد. میدان مغناطیسی بر اثر جریان الکتریکی ناشی از جریان همرفتی ترکیب آهن مذاب و نیکل در هسته بیرونی زمین پدید آمده است: این جریان‌های همرفتی ناشی از خروج گرما از هسته است که فرآیندی طبیعی به نام ژئودینامو است.
بزرگی میدان مغناطیسی زمین در سطح آن از ۲۵ تا ۶۵ میکروتسلا (۰٫۲۵ تا ۰٫۶۵ گاوس) متغیر است.[۳]
میدان مغناطیسی زمین، به صورت تقریبی، با میدانی از دوقطبی مغناطیسی نشان داده می‌شود که در حال حاضر با زاویه حدود ۱۱ درجه نسبت به محور چرخشی زمین کج شده است؛ گویی یک آهنربای میله ای عظیم در آن زاویه در مرکز زمین قرار گرفته است. قطب زمین‌مغناطیسی شمالی در واقع نشان دهنده قطب جنوب میدان مغناطیسی زمین است، برعکس، قطب زمین‌مغناطیسی جنوبی با قطب شمال میدان مغناطیسی زمین مطابقت دارد؛ زیرا قطب‌های مغناطیسی مخالف و انتهای شمالی آهنربا را جذب می‌کند، مانند یک سوزن قطب‌نما که به سمت میدان مغناطیسی جنوبی زمین، جزیره الزمیر، نوناووت، کانادا اشاره می‌کند.
با وجود این که قطب‌های مغناطیسی شمال و جنوب معمولاً در نزدیکی قطب‌های جغرافیایی قرار دارند، به آرامی و به‌طور مداوم در مقیاس‌های زمانی زمین‌شناسی حرکت می‌کنند؛ اما این جابه‌جایی آنقدر آهسته است که قطب‌نماهای معمولی برای ناوبری مفید باقی بمانند. با این حال، در فواصل نامنظم به‌طور متوسط چند صد هزار سال، بر اثر وارونگی زمین‌مغناطیسی، میدان مغناطیسی زمین و به همین ترتیب قطب مغناطیسی شمال و قطب مغناطیسی جنوب معکوس شده و به‌طور ناگهانی جای خود را تغییر می‌دهند. این واژگونی‌های قطب‌های ژئومغناطیسی شواهدی را در سنگ‌هایی که برای دیرینه‌مغناطیس‌شناسان در محاسبه میدان‌های ژئومغناطیسی در گذشته ارزشمند هستند، به جا می‌گذارد. چنین اطلاعاتی به نوبه خود در مطالعه حرکت قاره‌ها و کف اقیانوس‌ها مفید است. مغناطیس‌سپهر در بالای یونوسفر گسترش می‌یابد که با وسعت میدان مغناطیسی زمین در فضا یا زمین‌فضا تعریف می‌شود. مغناطیس‌سپهر چندین ده هزار کیلومتر در فضا گسترش می‌یابد و از زمین در برابر ذرات باردار باد خورشیدی و پرتوهای کیهانی محافظت می‌کند؛ که در غیر این صورت جو بالایی زمین شامل لایه ازون که از زمین در برابر تابش مضر فرابنفش حفاظت می‌کند، از بین می‌رفت.
بدون دیدگاه